Chứng tích cổ nhất về Thánh Lễ Cộng Đoàn

Ngay từ buổi đầu Giáo Hội đã mừng Thánh Lễ. Không có một giai đoạn nào trong lịch sử mà lại không có Thánh Lễ. Các chứng tích trong Tân Ước đã không tường trình những chi tiết cụ thể. Bức ảnh toàn diện nhất về Thánh Lễ mà chúng ta có được là do triết gia tử đạo Giustinus truyền lưu lại (+165). Ông sinh trưởng tại Pa-lét-ti-na,
và sau khi trở lại đạo đã đến Rô-ma. Nơi đây ông sống và dậy học từ năm 30. Vào khoảng năm 150 Giustinus viết cuốn Hộ Giáo (Apotologie) đầu tiên, một thư biện hộ cho niềm tin Ki-Tô giáo gởi cho Hoàng Để Rô-ma Antonius Pius. Trong bức thư này, ông đã đề cập đến Thánh Lễ Chúa Nhật của thời đó.
Tường trình Giustinus là một hòn báu ngọc vô cùng đặc biệt. Ông tường thuật lại:“Vào ngày, được gọi là ngày của mặt trời“, tất cả những người sống trong thành phố và ở nhà quê cùng đến một địa điểm. Rồi sách “tưởng nhớ các Tông Đồ“ được đọc lên, hoặc là sách các Ngôn Sứ, dài ngắn tùy theo thời gian cho phép. Sau khi người đọc sách chấm dứt nhiệm vụ, thì người chủ lễ nói vài lời diễn giải, trong đó ông khẩn khoản nhắc nhở mọi người thực thi giáo lý tốt lành. Và chúng tôi cùng đứng dậy cầu nguyện.
Rồi sau khi lời kinh chấm dứt, bánh rượu và nước lạnh được mang đến. Với hết toàn lực, vị chủ lễ dâng lời kinh tạ ơn lên Thiên Chúa, và cộng đoàn đồng ý bằng cách nói A-men, và mỗi người hiện diện đón nhận một phần của lễ, mà trên đó đã nói lời tạ ơn. Những ai vắng mặt thì được các phó tế mang bánh đến. Những ai khá giả và tất cả những người có lòng hảo tâm thì bố thí tùy theo dự định của họ.Những gì quên góp được để lại nơi vị chủ lễ. Ông lo cho những người mồ côi và góa bụa và cho tất cả những ai bệnh hoạn hay phải chịu đựng những tai ương khác; cũng cho những tù nhân và những người từ xa đến. Tóm lại cho những ai gặp phải khó khăn. Ông ta lo lắng cho tất cả những người này.
Thay vào phần phụng vụ lời Chúa có khi là nghi thức rửa tội. Trong trường hợp này, lời nguyện giáo dân giúp chuyển tiếp sang phần phụng vụ Thánh Thể. Nghi thức phụng vụ có hai phần, và cho dù khác nhau, đã phát triển thành một: Phụng vụ Lời Chúa là gia sản từ phụng vụ của dân Ít-ra-en, và Thánh Thể là phần đặc thù Ki-tô giáo. Thánh Lễ được cử hành vào sáng Chúa Nhật.
Trình thuật của Giustinus đã lưu truyền lại cơ cấu căn bản của Thánh Lễ của Giáo Hội sơ khai. Với thời gian, Thánh Lễ đón nhận thêm nhiều yếu tố khác, nhưng các nét cơ bản thì không thay đổi.
(Lm Nguyễn Đức Vinh SVD)